Voor mijn werk geef ik advies aan andere organisaties en instellingen, onder meer over hoe bedrijfsprocessen efficiënter kunnen worden ingericht. Ontwikkelingen in dat domein volg ik dan ook met belangstelling. Binnen een van de divisies van een grote internationale organisatie in Nederland is enige maanden geleden een nieuwe bestuurder benoemd, een Amerikaan die zich onder meer heeft voorgenomen de bezem te halen door de bureaucratische cultuur. Een van zijn eerste uitspraken was dat er te veel managers en te weinig leiders waren.

Op het eerste gezicht leek dit een dertien-in-een-dozijn-uitspraak die zo uit een foldertje van een zoveelste managementgoeroe geplukt had kunnen zijn, maar kort geleden zag ik – binnen de eigen divisie van die nieuwe Amerikaanse bestuurder – een directief voorbij komen, die klaarblijkelijk was bedacht door een manager en niet door een leider.

Bepaald werd dat de in het urenregistratiesysteem geboekte uren voortaan vergeleken moesten worden met de gegevens uit het toegangspasjessysteem. Dat werkt zo: wanneer een medewerker met zijn of haar toegangspas het pand betreedt, wordt het tijdstip van aankomst geregistreerd, en bij het verlaten van het pand vindt opnieuw registratie plaats. Op deze wijze kan worden gezien hoe lang de medewerker in het pand is geweest. Door deze uren nu te vergelijken met de werkuren die de medewerker zelf aan het einde van iedere week invult, kan worden gecontroleerd of de medewerker die uren echt heeft gewerkt.

Wat voor effect heeft zo’n maatregel? Minder effectiviteit, want daarmee kweek je een aanwezigheidscultuur, met medewerkers die aanwezig zijn om aanwezig te zijn, die pauzes zullen oprekken, langer zullen internetten en hun gedachten vaker zullen laten afdwalen. Ongemotiveerde scholieren die braaf met de armen over elkaar zullen blijven zitten en niet zullen spijbelen, omdat ze anders straf krijgen.
Nog een directer effect ligt voor de hand: veel medewerkers zullen het in die omstandigheden wel uit hun hoofd laten om thuis nog iets voor hun werk te doen. Een vergadering voorbereiden, e-mail lezen, notities doorkijken, een telefoontje plegen – het zijn activiteiten geworden voor binnen de muren van het pand.

Wat is het verschil tussen een manager en een leider? Een manager is iemand die wil beheersen en structureren, die zijn zaakjes en vooral zijn mensen onder controle wil hebben, een apparatsjik die lustgevoelens ontleent uit cijfertjes, regeltjes en formuliertjes.
Een leider daarentegen is iemand die wil motiveren en begeesteren, die zijn zaakjes en vooral zijn mensen de vrije loop laat, een inspirator die voldoening ontleent uit enthousiaste en toegewijde medewerkers. De belangrijkste gereedschappen van een leider zijn charisma en visie, laptop en spreadsheetprogramma die van een manager.

Er moet binnen het Nederlandse bedrijfsleven nog veel gebezemd worden.